ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ
ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ, του Γιάννη Γεωργούση
«. . . Οι θεατές, έχοντας την εντύπωση ότι εξέφραζαν τις δικές τους κατασταλαγμένες απόψεις, παπαγάλιζαν συνθήματα και συζητούσαν ψευδοζητήματα με τα οποία τους βομβάρδιζαν καθημερινά τα ΜΜΕ, και, όπως συμβαίνει σε οποιοδήποτε άλλο θεαματικό άθλημα, «υποστήριζαν» υπάκουα την εθνική ομάδα στην έρημο ζητωκραυγάζοντας υπέρ της. Κοινωνικά και ψυχολογικά καταπιεσμένοι, οι άνθρωποι ελκύονται από θεάματα βίαιων συγκρούσεων, τα οποία επιτρέπουν στις συσσωρευμένες διαψεύσεις τους να εκρήγνυνται σε κοινωνικά επιτρεπτούς οργασμούς συλλογικής υπερηφάνειας και μίσους. Μην επιτυγχάνοντας κάτι σημαντικό στην εργασία ή τον ελεύθερο χρόνο τους, συμμετέχουν αντισταθμιστικά σε στρατιωτικές επιχειρήσεις οι οποίες έχουν απτά και αναμφισβήτητα αποτελέσματα. Στερημένοι από την αυθεντική κοινότητα, συναρπάζονται από την αίσθηση ότι μοιράζονται έναν κοινό σκοπό, έστω κι αν αυτός δεν είναι άλλος από εκείνον της αντιμετώπισης κάποιου κοινού εχθρού, αντιδρώντας με οργή εναντίον οποιουδήποτε διαψεύδει την εικόνα της πατριωτικής ομοψυχίας.» (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
Κεν Ναμπ, Ο πόλεμος και το θέαμα
«Η προβολή του αθλητισμού μέσα από τα ΜΜΕ βοηθά στην πολιτικοποίησή του. Είδαμε την πολιτική εκμετάλλευση του ποδοσφαίρου από τον ιταλικό φασισμό. Στη δεκαετία του ’20 ανεγέρθηκαν στην Ιταλία μεγάλα στάδια, διοργανώθηκε ένα παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, έγινε σκηνοθετική παρουσίαση των αγώνων, οι νίκες της εθνικής ομάδας γνώρισαν τη μέγιστη εκμετάλλευση, ενώ η ίδια η εθνική ομάδα παρουσιάστηκε ως το αυθεντικό υποκατάστατο του ίδιου του έθνους που ενσάρκωνε τις βασικές ιδιότητές του. Με αυτόν τον τρόπο ο Μουσολίνι ενέταξε την οργάνωση του αθλητισμού στον πολιτικό του λόγο-κάτι που υιοθέτησαν γρήγορα ο Χίτλερ και οι ναζί, για να καταλήξουν στη διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων στο Βερολίνο το 1936, που δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι ήταν οι πρώτοι Ολυμπιακοί που μεταδόθηκαν διεθνώς. Ένα άλλο παράδειγμα είναι αυτό των κομμουνιστικών κρατών και της εξαιρετικής πολιτικής σημασίας που απέδιδαν αυτά τα καθεστώτα στις αθλητικές νίκες και ειδικά στους διεθνείς αγώνες. Αθλητισμός και πολιτική χειραγώγηση μαζών είναι στον 20ο αιώνα στενά δεμένα.
Παρατηρούμε έτσι ότι δημιουργούνται ακροδεξιές ομάδες που υμνούν συγκεκριμένους ποδοσφαιρικούς ομίλους. Για αυτές η ποδοσφαιρική ομάδα αποτελεί κατά κάποιο τρόπο, όπως για το Μουσολίνι, την ενσάρκωση των βασικών αξιών της κοινότητάς τους. Ορισμένοι οπαδοί κάνουν τατουάζ στο πρόσωπό τους τα χρώματα της σημαίας της χώρας τους. «Ενσωματώνουν», χαράζουν στο σώμα τους τα χρώματα της ομάδας τους. Και σε περιόδους ανακατατάξεων όπως αυτές που ζούμε, όλες αυτές οι συμπεριφορές, που σε κανονικές εποχές μοιάζουν μάλλον φολκλορικές, μπορούν να καταλήξουν στη ξενοφοβία και την απόρριψη εκείνων που θα χαρακτηριστούν «αδύναμοι» γιατί δεν ανήκουν στην ομάδα που κατέχει τη δύναμη για τη νίκη.
Η πρώτη κίνηση του πρωταθλητή, μόλις περάσει τη γραμμή του τερματισμού, είναι στο εξής να τρέξει προς την εθνική σημαία για να τυλιχθεί με αυτήν. Αυτό έχει γίνει ένα τυπικό τελετουργικό και θεωρείται κάτι το αυτονόητο. Δεν υπάρχει πια πρωταθλητής που να μην τρέξει προς τη σημαία του για να κάνει το γύρο του θριάμβου, ζωσμένος με τα εθνικά χρώματα.
Το τρίπτυχο τηλεόραση-αθλητισμός-εθνικισμός εκφράζει τα τρία κύρια, μαζικά, σύγχρονα φαινόμενα, τους τρεις κεντρικούς πόλους έλξης του τέλους αυτού του αιώνα. Αυτό καθεαυτό συνιστά ένα από τα κύρια πολιτικά γεγονότα της εποχής μας και μια ανορθολογική παράμετρο της κοινωνικής σκληρότητας της εποχής.»
(Απόσπασμα από το βιβλίο του Ιγνάσιο Ραμονέ “Γεωπολιτική του χάους”, όπως παρατίθεται στο “περιοδικό δρόμου ενάντια στη μονόδρομη σκέψη και την αποχαύνωση του νου” ΝΑΡΑΧΙΑ, τεύχος 7ο-Νοέμβριος, Δεκέμβριος 2000, Μυτιλήνη)
Ένα παιχνίδι. 90 λεπτά θεάματος. Ο βασιλιάς τον σπορ. Αλλά ένα παιχνίδι. Κάποιοι παίχτες κλωτσάνε μια μπάλα προς ένα τέρμα, κάποιοι παίχτες κλωτσάνε τη μπάλα προς το άλλο τέρμα. Κάποιος θα κερδίσει, κάποιος θα χάσει. Έτσι απλά.
Προς τι τόσος φανατισμός; Σίγουρα η κερκίδα είναι μια βαλβίδα εκτόνωσης από τη μίζερη και καταπιεστική καθημερινότητα. Εκεί που το αφεντικό σου «πιάνει τον κώλο», γίνεσαι «εθνικός τσαμπουκάς και στη δουλειά μαλάκας». Εκτονώνεσαι βρίζοντας χυδαία μάνες, οικογένειες, προπονητές, διαιτητές. Χάνεις τον αριθμό της ανωνυμίας και γίνεσαι μαζικό νούμερο, οπαδός, μέρος του όχλου. Πιτσιρικάδες μυούνται τελετουργικά και μιμούνται τους μεγαλύτερους, σχηματίζοντας ομάδες φανατικών fans-ακόμα και σε τοπικές ομάδες.
Αυτοί που προσκυνάς, καλά περνάνε. Παίρνουν παχυλούς μισθούς και τους δοξάζει η υφήλιος, επειδή ξέρουν να κλωτσάνε καλά, να τρέχουν γρήγορα ή να ντριμπλάρουν επιδέξια. Το ποδόσφαιρο είναι επιχείρηση και είναι και πολιτική. Το έχουν δοξάσει και δικτάτορες, γιατί στρέφει την προσοχή αλλού. Και, τώρα, το Κατάρ είναι μια χώρα που δεν φημίζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία της.
Αυτό είναι το ποδόσφαιρο. Κάποιος χάνει, κάποιος κερδίζει. Έτσι πάει. Την επόμενη μέρα οι συνθήκες ζωής θα είναι απόλυτα ίδιες για όσους στο χθεσινό ή προχθεσινό αγώνα ξελαρυγγιάζονταν και έβριζαν, πέταγαν κροτίδες, μπουκάλια, κέρματα ή φωτοβολίδες. Ας δούμε μπάλα. Ας περάσουμε καλά. Όταν τελειώσει η μπάλα όμως, πρέπει να γυρίσουμε στη θλιβερή, κοινότοπη πραγματικότητα της καθημερινότητας.
Ποτέ δε κατάλαβα γιατί βρίζουν προπονητές που πήγαν να προπονήσουν άλλες ομάδες. Τι είναι το ποδόσφαιρο; Φιλανθρωπικό ίδρυμα; Ο προπονητής δεν πρόδωσε καμιά ομάδα. Πήγε εκεί που πληρώνουν καλύτερα ή εκεί που η καριέρα του αναβαθμίζεται.
Και πώς χάνεται ο όχλος στα χρώματα μιας ομάδας, ή μιας εθνικής ομάδας; Γιατί πανηγυρίζουν όλοι αυτοί; Τι είναι το γκολ; Επίδομα ή επένδυση; Γιατί χαίρονται τόσο; Μυστήριο. Και κάποιοι ανακαλύπτουν θεραπείες για τον καρκίνο, για τα μυστήρια του σύμπαντος, για τα αινίγματα του DNA, κάνουν επιτεύγματα στη ρομποτική κτλ. Κάποιοι είναι βιοπαλαιστές, χτίζουν, σπέρνουν, θερίζουν, πωλούν, τρέφουν και συντηρούν οικογένειες. Άλλοι είναι οι πραγματικοί ήρωες, αλλά ακόμα και στους κόλπους αυτών των αφανών ηρώων, θα δούμε άτομα που πηγαίνουν στα γήπεδα, γίνονται ένα με τον όχλο, για να εκτονωθούν, να βγάλουν το άχτι τους, να αισθανθούν την αγκάλη μιας κοινότητας.
Δεν λέω. Περνάμε καλά. Είναι ωραίο να βλέπεις μπάλα. Αλλά ως εκεί. Δεν κατάλαβα ποτέ τις κουλτούρες των χούλιγκανς, γιατί αλληλομαχαιρώνονται, γιατί επιτίθενται σε άλλους φιλάθλους, τι βαθύτερο τους εξωθεί σε τέτοιες συμπεριφορές. Δεν κατάλαβα ποτέ τις ανούσιες διενέξεις γύρω από ομάδες και ποδοσφαιριστές. Το φαινόμενο είναι σχεδόν παγκόσμιο και η ολικότητά του το καθιστά ακόμα πιο μυστήριο. Δεν θα ήταν ποτέ ένας καλός μου φίλος κάποιος που ασχολείται πολύ με το ποδόσφαιρο και άλλα σπορ ως οπαδός. Όταν γίνεσαι «οπαδός», χάνεις κάθε ίχνος διαλλακτικότητας και κριτικής σκέψης.
Τον Μπογιόπουλο τον ενοχλεί η εμπορευματοποίηση του ποδοσφαίρου και η χρηματική του εκμετάλλευση. Κατά τα άλλα, λέει ότι είναι μια θρησκεία χωρίς άπιστους, ένα όπιο για το λαό, λέω εγώ. Εμένα μ’ ενοχλεί και η ιεροποίηση-και ηρωοποίηση του ποδοσφαίρου και η «ιερή μπάλα», το «ιερό παιχνίδι», διότι δημιουργεί περίεργες και επικίνδυνες ταυτίσεις και συλλογικές συμπεριφορές εξαλλοσύνης. Όταν κάποιος μπαίνει στο γήπεδο, χάνει την ατομικότητά του, η κερκίδα γίνεται ο 12ος παίχτης και παρασύρεται από ό,τι πιο βρόμικο μπορεί να φανταστεί κανείς. Από την ιδεολογία της ομάδας, τον οπαδισμό, μέχρι και την εθνικιστική ιδεολογία. Ακόμα και αν οι ομάδες δεν ήταν οικονομικές επιχειρήσεις, μπορεί να παίξουν ένα πάρα πολύ καταστροφικό ρόλο. Απλώς, όλοι αυτοί οι οπαδοί και οι χούλιγκανς είναι οι πιο «χρήσιμοι ηλίθιοι», σε μια εποχή που όλοι ψάχνουν άλλοθι.
Υ.Γ. Εδώ στο «Ουνανιστάν» έχουμε το εξής παράδοξο. Αθηναϊκές ομάδες φωνάζουν μαζικά συνθήματα για ομάδες από τη Θεσσαλονίκη, όπως «Η Ελλάδα είναι μέχρι τη Λαμία, από εκεί και πέρα είναι Βουλγαρία. Βου-Βου-Βούλγαροι» (!) Την ίδια στιγμή, όλοι αυτή η εξαθλιωμένη μάζα εντάσσεται σε κινήματα που λένε «Η Μακεδονία είναι ελληνική» και τρέχουν σε εθνικιστικές κινητοποιήσεις…
ομάδες από τη Θεσσαλονίκη, όπως «Η Ελλάδα είναι μέχρι τη Λαμία, από εκεί και πέρα είναι Βουλγαρία. Βου-Βου-Βούλγαροι» (!) Την ίδια στιγμή, όλοι αυτή η εξαθλιωμένη μάζα εντάσσεται σε κινήματα που λένε «Η Μακεδονία είναι ελληνική» και τρέχουν σε εθνικιστικές κινητοποιήσεις…
