Από το Τατόϊ στα κοντέινερ και από εκεί στις δημοπρασίες – Η μεγάλη αρπαγή

Της Δήμητρας Μυρίλλα

Το ημερολόγιο γράφει 24 και 25 Ιανουαρίου 2007. Στον οίκο Κρίστις στο Λονδίνο 850 πολύτιμα αντικείμενα βγαίνουν σε δημοπρασία. Ακριβώς τότε και για πρώτη φορά το περιβάλλον του έκπτωτου μονάρχη Κωνσταντίνου Γλύξμπουργκ παραδέχεται ότι πολλά από τα αντικείμενα που βγαίνουν στη δημοπρασία του Κρίστις είναι μέρος εκείνων που κυριολεκτικά άρπαξε από το Τατόι το 1991. Ωστόσο, είχαν πουληθεί σε συλλέκτες προτού καν φτάσουν τα κοντέινερ στην Αγγλία. Η εκπρόσωπος Τύπου της τέως βασιλικής οικογένειας Αλίκη Στρογγυλού, μιλώντας τότε στα «ΝΕΑ», παραδέχεται ότι μεγάλο μέρος των αντικειμένων που θα δημοπρατηθούν από τον Οίκο Κρίστις στις 24 και 25 Ιανουαρίου 2007 προέρχονται από τα αντικείμενα που ο Κωνσταντίνος πήρε μαζί του σε 9 κοντέινερ τον Φεβρουάριο του 1991, με τις ευλογίες της κυβέρνησης Μητσοτάκη.

Το ποσό που συγκεντρώθηκε από την εκποίηση των 850 αντικειμένων της συλλογής είναι 14.194.338 ευρώ. Και αυτό είναι το μόνο βέβαιο. Διότι, τί περιείχαν τα κοντέϊνερ τα 9 κοντέϊνερ που έφυγαν τη νύχτα της 17ης Φεβρουαρίου του 1991 από το Τατόϊ κανείς δεν γνωρίζει. Ξημερώματα της τελευταίας Kυριακής της Aποκριάς (17 Φεβρουαρίου), άγνωστος φορτοεκφορτωτής τηλεφωνεί σε εφημερίδες και δίνει την πληροφορία για μεταφορά θησαυρών από το Tατόι. Οι δημοσιογράφοι σπεύδουν στο σημείο και έκπληκτοι, γίνονται, αυτόπτες μάρτυρες στα γεγονότα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες τους, στην περιοχή πηγαινοέρχονται αυτοκίνητα της αστυνομίας, το λουκέτο στη σιδερόπορτα του φράκτη (του Tατοϊου) είναι κλειδωμένο, στον χώρο δεν υπάρχει ψυχή αλλά μέσα γερανοί φορτώνουν νταλίκες.

Οταν στον Λονδίνο διεξαγόταν η δημοπρασία του 2007, στην Αθήνα εξελισσόταν μια κωμικοτραγική κατάσταση: η τότε διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα επέδωσε στο γραφείο του υπουργού Πολιτισμού τρεις λίστες! Σύμφωνα με το ΥΠΠΟ, η μία είναι της Εθνικής Πινακοθήκης και περιλαμβάνει τα έργα τέχνης που έλαβαν άδεια εξαγωγής και λίστα έργων τέχνης που κρατήθηκαν στο Τατόι. Ακόμη μία λίστα περιλαμβάνει την εκτίμηση των έργων τέχνης από τον οίκο «Κρίστις», την οποία είχε καταθέσει ο τέως στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Μάλιστα, είχε δηλώσει τότε ότι ζήτησε το εικαστικό μέρος της συλλογής «τουλάχιστον 10 φορές» (!) και ότι άγνωστη παραμένει και η «τύχη» της «Δόξας» του Γύζη, περίφημο έργο, το οποίο αναζήτησε η διευθύντρια και από τον τέως, ο οποίος της απάντησε «δεν ξέρω»…

Γεγονός είναι ότι πρώτος και μοναδικός, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στο αρχαιολογικό του μέρος, κατάλογος, της -στρεβλά- λεγόμενης «βασιλικής περιουσίας» δημοσιεύτηκε σε ΦΕΚ τον Οκτώβρη του 1973. Τουλάχιστον όμως για τις αρχαιότητες, ακόμη κι αυτός ο κατάλογος είναι προς επιβεβαίωση. Σε κάθε περίπτωση, στο σχετικό ΦΕΚ αναφέρεται ότι τα κινητά μέρη της «περιουσίας» που έχουν απαλλοτριωθεί θα μεταφέρονταν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Βυζαντινό Μουσείο, στην Εθνική Πινακοθήκη, στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, στα Γενικά Αρχεία του κράτους, στο μουσείο Ασιατικής Τέχνης της Κέρκυρας και στο Εθνολογικό Μουσείο. Δεν είναι σαφές αν στα κινητά «περιουσιακά» στοιχεία υπάρχουν αρχαιότητες που για κάποιους λόγους «κρίθηκαν» ότι μπορούν να παραμείνουν στους πρώην βασιλιάδες. Αυτή η πλευρά σχετίζεται με το αν κάποιο μέλος της οικογένειας είχε άδεια συλλέκτη. Το σίγουρο είναι ότι σύμφωνα με τον παλιό αλλά και το νέο αρχαιολογικό νόμο η ιδιότητα του συλλέκτη δεν είναι «κληρονομική». Ο μόνος από την οικογένεια που είχε τέτοια άδεια ήταν η Φρειδερίκη και αν ο τέως ήθελε να έχει ανάλογη συλλογή θα έπρεπε να αιτηθεί νέα άδεια από το υπουργείο Πολιτισμού. Τέτοια αίτηση στο ΥΠΠΟ δεν υπάρχει.

Σύμφωνα με την τότε καταμέτρηση) υπήρχαν 891 αρχαία ελληνικά, ρωμαϊκά και βυζαντινά αντικείμενα, ευρήματα από τις ανασκαφές της αρχαίας Δεκέλειας, συλλογή με σπαθιά του 1821, εικόνες του 17ου και 18ου αι., 17.500 τόμοι σπάνιων βιβλίων, 1.226 πίνακες ζωγραφικής, χαλκογραφίες και λιθογραφίες, 13.100 χρυσά και αργυρά αντικείμενα (βλ. ρεπορτάζ του Γρ. Τραγγανίδα στο Ριζοσπάστη).

Τίποτα από αυτά δεν μεταφέρθηκε σε δημόσια μουσεία. Tο πλιάτσικο, όμως, του 1991 προκάλεσε μεγάλη πολιτική αναταραχή. Ο Τζ. Τζαννετάκης ως υπουργός Πολιτισμού αναφέρει σε δηλώσεις του (βλ. «Απογευματινή» 20/2/91): «Ειπώθηκε και γράφτηκε ότι βγήκαν στο εξωτερικό αρχαία, βυζαντινές εικόνες κ.ά. Σας διαβεβαιώνω ότι κανένα ιστορικό κειμήλιο δεν έφυγε ούτε πρόκειται να φύγει από τη χώρα μας». Πρόσθεσε, ότι «σε όλους τους πολίτες επιτρέπεται να έχουν ιδιωτικές συλλογές αφού τις δηλώσουν. Απαγορεύεται να εξάγουν αυτά τα αντικείμενα. Εξαίρεση γίνεται μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις όπου αποφασίζει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο». Στη συνέχεια αναφέρει, ότι «στην προκειμένη περίπτωση (σ.σ. δηλαδή στη μεταφορά από το Τατόι) είχε καταρτιστεί ειδική επιτροπή υπαλλήλων του υπουργείου Οικονομικών και από το ΥΠΠΟ (…) για να εξετάσουν τα βυζαντινά και γενικά τα ιστορικά αντικείμενα που θα μπορούσαν να εξαχθούν. Και παρόλο που υπήρξαν αντικείμενα που μπορούσαν να εξαχθούν η εντολή που δόθηκε ήταν κανένα από τα αντικείμενα αυτά να μη φύγει για το εξωτερικό».

Ωστόσο, συγκρίσεις με την καταγραφή του 1973 δεν έγιναν ποτέ, η καταγραφή της επιτροπής του 1991 δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και από τότε μέχρι σήμερα δεν μάθαμε ποτέ τί ακριβώς κατέγραψαν! Επομένως, πως διαβεβαίωνε η κυβέρνηση ότι δεν έφυγε παράνομα στο εξωτερικό κανένα αντικείμενο;

Το μόνο συγκεκριμένο που έχει απομείνει από εκείνη την περίοδο είναι ένας κατάλογος από τα αντικείμενα που η Αρχαιολογική Υπηρεσία είχε δει και είχε ζητήσει να κρατηθούν στην Ελλάδα. Αν και ελλιπής, αυτός ο κατάλογος είναι εντυπωσιακός: Χάλκινα κράνη κορινθιακού τύπου, χάλκινα ειδώλια, υδρία και αιχμή δόρατος, πήλινα ειδώλια και αμφορείς, αιγυπτιακά αλαβάστρινα αγγεία, χάλκινα αρχαιοελληνικά νομίσματα, εικόνες του 17ου και 18ου αιώνα (μεταξύ αυτών και ρωσικές) κ.ά.

Μέχρι σήμερα, όλες οι κυβερνήσεις δεν έχουν ερευνήσει μέχρι τέλους την ποσότητα αυτών των αντικειμένων, τι είδους είναι και βέβαια… που βρίσκονται. Ο,τι έφυγε στο εξωτερικό, έργα τέχνης και αρχαιότητες, παραμένουν εκεί με διάφορους τρόπους και σε … μυστηριώδεις και ανώνυμους άλλους ιδιοκτήτες.

Οσο για τα πρώην βασιλικά κτήματα στο Τατόι και τα κτήρια που περιλαμβάνει τα σχέδια των κυβερνήσεων διαχρονικά ταυτίζονται: ένα οικονομικό φιλέτο, που ως τέτοια πρέπει να “αξιοποιηθεί”… επιχειρήσεις εστίασης, εστιατόρια, καφετέριες και αναψυκτήρια, ξενοδοχείο και φυσικά μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον. Πάντως όχι κτήμα του λαού στην πρόσβαση και τη διαχείρισή του.

Πηγή: Δρόμος Ανοιχτός